Walczyliśmy o Orła, teraz – o Koronę dla Niego,
hasłem naszym Bóg, Ojczyzna, Honor
Zajęcie Polski przez Armię Czerwoną i włączenie połowy jej terytorium do ZSRR sprawiło, że dziesiątki tysięcy żołnierzy nie złożyło broni. Gotowi byli walczyć o odzyskanie niepodległości i wypełnić złożoną przysięgę. Żołnierze Wyklęci byli żołnierzami polskiego powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, którzy stawiali opór sowietyzacji Polski
i podporządkowaniu jej ZSRR. Przeciwstawiając się komunistycznej dyktaturze musieli zmierzyć się z ogromną, wymierzoną w nich propagandą Polski Ludowej, która nazywała ich „bandami reakcyjnego podziemia” oraz „wrogami ludu”. W malowanym przez komunistyczną propagandę obrazie niepodległościowi konspiratorzy to ludzie zdesperowani, okrutni, często obciążeni kolaboracją
z niemieckim okupantem. Ten wizerunek upowszechniały podręczniki szkolne, literatura popularna i filmy.
Większość akcji oddziałów podziemia antykomunistycznego było wymierzonych w oddziały zbrojne Urzędu Bezpieczeństwa UB , Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego KBW, czy Milicji Obywatelskiej MO. Podziemie niepodległościowe aktywnie działało też na Kresach Wschodnich, szczególnie na ziemi grodzieńskiej, nowogródzkiej i wileńskiej. Ostatnim walczącym z komuną Żołnierzem Wyklętym był Józef Franczak "Lalek", zastrzelony 21 października 1963 roku przez funkcjonariuszy SB i ZOMO we wsi Majdan Kozic Górnych na Lubelszczyźnie.
Powojenna konspiracja niepodległościowa była – aż do powstania Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. Liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na 120-180 tysięcy. [1] Dwadzieścia tysięcy z nich walczyło w oddziałach partyzanckich. Kolejnych kilkaset tysięcy stanowili ludzie zapewniający partyzantom aprowizację, wywiad, schronienie i łączność. Doliczyć trzeba jeszcze około dwudziestu tysięcy uczniów z podziemnych organizacji młodzieżowych, sprzeciwiających się komunistom. Łącznie daje to grupę ponad pół miliona ludzi tworzących społeczność Żołnierzy Wyklętych. Jedną z młodzieżowych organizacji konspiracyjnych była powstała w czerwcu 1954 r.
w Janowie Lubelskim grupa pod nazwą Zorza Wolności - Przyszłość. Jej założycielem był Władysław Kusz, a członkami uczniowie miejscowego Liceum Ogólnokształcącego: Jerzy Skakuj, Jan Kokoszka, Włodzimierz Jasiński, Józef Koza, Jan Żurawicz oraz Franciszek Orzeł.[2]. Żołnierze Wyklęci dzięki swojej działalności przyczynili się do opóźnienia kolejnych etapów utrwalania systemu komunistycznego, pozostając dla wielu środowisk wzorem postawy obywatelskiej.
Kamień, poświecony „Żołnierzom Narodowych Sił Zbrojnych I-ego Pułku Legii Nadwiślańskiej Ziemi Lubelskiej, poległym w walce o wolną Polskę
na Ziemi Janowskiej w latach 1941-1946” ufundowało w 1994 roku społeczeństwo Ziemi Janowskiej.
[1] Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956. Lublin 2007, s. 23.
[2] Wołoszyn Jacek: Zorza Wolności – Przyszłość – Konspiracyjna Organizacja Młodzieżowa w Janowskim Liceum Ogólnokształcącym. Janowskie Korzenie. Pismo Regionalne Ziemi Janowskiej 2012 nr 19, s. 57. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956. Lublin 2007, s. 160.